Ці «аджыў» сваё Дзень Перамогі і як ставіцца да гэтага свята ва ўмовах палітычнага маніпулявання ім?

«Ва ўспамінах людзей само слова «перамога» не гучыць у прынцыпе»

Гісторык Уладзімір Лобач мяркуе:

– Гэтую дату адмяніць немагчыма. Яна мае важны змест для калектыўнай памяці. Але калі казаць пра народную памяць, то ва ўспамінах само слова «перамога» не гучыць у прынцыпе. Людзі казалі пра страх, жах, трагедыю, ахвяры.

Таму было б больш зразумела і праўдзіва, каб гэта быў Дзень памяці і смутку. У народным усведамленні ў гэтай жудаснай трагедыі няма месца фанфарам і парадам. Бутафорскія ўскладанні вянкоў у форме НКВД – гэта здзек над народнай памяццю… Трэба вярнуць гэтаму дню абсалютна зразумелае, чалавечае вымярэнне.

«У нас да гэтага часу няма цэласнага ўяўлення пра тое, што адбывалася на беларускіх землях»

Гісторык Павел Церашковіч распавёў, чаму ў Еўропе Дзень Перамогі стаў адзначацца 8 мая, а ў СССР – 9-га. Усё з-за памылковага ўчынку карэспандэнта Associated Press Эдварда Кэнэдзі, які першым паведаміў пра капітуляцыю фашысцкай Германіі, нягледзячы на дамову захоўваць рэжым цішыні да позняга вечара 8 мая.

– Тое, што свята адзначаецца ў розныя даты, склалася гістарычна абсалютна выпадкова, але сёння гэтаму дадаецца дадатковы сэнс: вось глядзіце, мы святкуем 9 мая, а яны чамусьці 8-га. Насамрэч сэнсавай розніцы тут няма. Калі б не карэспандэнт AP Эдвард Кэнэдзі, рэжым цішыні захаваўся б і пра перамогу ў вайне ў еўрапейскіх краінах абвясцілі б раніцай 9 мая і быў бы адзіны Дзень Перамогі, – сказаў Церашковіч. – На мой погляд, адзначаць гэтую дату трэба. Па той простай прычыне, што калі браць сусветную гісторыю, то, безумоўна, гэта была самая страшная і маштабная вайсковая трагедыя.

Пры гэтым я лічу, што ў нас да гэтага часу няма цэласнага ўяўлення пра тое, што адбывалася на беларускіх землях з 1 верасня 1939 года і да завяршэння Другой сусветнай вайны. Дагэтуль пануе аднабаковы падыход, а пра вайну трэба ведаць усё. Напрыклад, што партызанка ў нас была не толькі савецкая.

«Мы часта трапляем у пастку, калі глядзім на тое, што робіць беларуская ўлада і спрабуем рабіць насуперак»

Акадэмічны дырэктар Беларускага інстытута публічнай гісторыі Аляксей Ластоўскі адзначыў:

– Мы часта трапляем у пастку, калі глядзім на тое, што робіць беларуская ўлада і спрабуем рабіць насуперак. Так ці інакш 9 мая ўелася ў народную памяць, гэта дата, якая звязвае людзей са светам дзядоў. «Дзень Перамогі» дазваляе людзям адчуваць гонар, што неабходна для калектыўнай ідэнтычнасці.

Калі нехта хоча святкаваць 8 траўня – нічога страшнага ў гэтым няма, галоўнае, каб не мяняўся кансэнсус: чым была вайна і што нацызм быў злом.

«Галоўнае, каб гэтая дата не выкарыстоўвалася ў выглядзе прапаганды новай вайны»

Гісторык Ірына Кашталян нагадала, што з аднаго боку беларускія ўлады кажуць пра неабходнасць захаваць памяць пра вайну, а з іншага – у краіне знішчаюцца месцы памяці партызан Арміі Краёвай.

Гісторык сказала:

– Для мяне не стаіць пытанне ў прынцыпе пра адмену гэтай даты. Тэма вайны – гэта рэфлексіі пра тое, чаму мы вучымся і куды мы далей пойдзем. Таму для мяне бліжэй вымярэнне 9 траўня як Дня памяці і прымірэння. 8-га ці 9-га – не так ужо важна, галоўнае, каб гэтая дата не выкарыстоўвалася ў выглядзе прапаганды новай вайны. Мы ж бачым штучныя прывязкі да сучаснасці.

…Выкарыстанне 9 траўня для таго, каб заявіць «можам паўтарыць», – абсалютнае скажэнне значэння гэтага дня. 

А сама дата патрэбная, бо яна ў тым ліку паказвае нашу прысутнасць у еўрапейскім гістарычным кантэксце: разам з іншымі еўрапейскімі народамі мы перажылі вялікую трагедыю.